Voormalig weverij De Ploeg heeft de typische vorm van een fabriek met de sheddakenconstructie, uit opvallend dun voorgespannen beton van slechts 7 cm dik. De deur heeft vlakken in rood-blauw-zwart, aan de achterkant van het gebouw met geel, wit en blauw. Een Mondriaan? Hij en Rietveld waren namelijk beiden lid van De Stijl. Deze vormgeving geeft zeer terecht het gevoel dat hier vakmanschap met creativiteit gecombineerd wordt.
Modernisme dat modern is gebleven
Vijftig jaar lang werden er stoffen geweven in Weverij De Ploeg in Bergeijk. En al die tijd heeft dit vooraanstaand fabrieksgebouw die moderne indruk gegeven. Het komt u misschien bekend voor… omdat u het ook regelmatig ziet liggen vanaf de autoweg, of omdat het simpelweg een symbool geworden is. Een fabriek die er prettig uitziet, waar vanaf straalt dat er fijn gewerkt kan worden. Het heeft dat Nederlandse design-gehalte nog altijd, mooie vormcombinaties maar geen franjes. Veel kleur op de deur, licht en verfijning door het glas en de halfronde zaagdaken. Niet te spits of industrieel, eerder creatief en idealistisch. Precies wat het doel was, en vandaag nog is. Vooruitstrevend, modernisme dat modern is gebleven, het had ook nu net gebouwd kunnen zijn. ‘Het creatief centrum van de wereld’, zo werd het vroeger genoemd maar dat gaat nog letterlijk op.
De huidige eigenaar: Bruns
Bruns is sinds 2016 een passende eigenaar van rijksmonument De Ploeg. Bij Bruns draait het om beleving en dat ligt in lijn met het ontwerp en het gedachtegoed van het gebouw en park. Daar waar architect Gerrit Rietveld een fijnbesnaarde weverij uittekende en Mien Ruys het bijbehorend ‘Ploegpark’, kan nu verder geploegd en geweven worden aan hoogstaande ontwikkelingen. Geen textiel ditmaal maar tentoonstellingen voor musea, science centra, bezoekers-/ informatiecentra en brand experiences. In 2017 werd De Ploeg de ideale nieuwe locatie voor Bruns.
Jan Burgmans
“Bruns organiseert ook evenementen en tentoonstellingen op de eigen locatie. Het fabrieksgebouw is momenteel ingedeeld in drie segmenten; een technische werkplaats, een kantoor en een interieurwerkplaats. De showroom en het park zijn opengesteld voor publiek. Voor de markt van Bruns is heel veel ruimte nodig, het gaat om levensgrote installaties voor binnen en buiten. Het komt daarom heel goed van pas om naast de grote hallen ook over heel veel buitenruimte te beschikken.” Aldus de gepassioneerde eigenaar Jan Burgmans.
Subsidie voor het onderhoud van De Ploeg
Om De Ploeg te behouden voor de toekomst is (kostbaar) onderhoud nodig. Klement Rentmeesters hielp hierbij. De subsidieaanvraag begon met het opstellen van een inspectierapport over de staat van onderhoud van De Ploeg. Wat is de huidige staat van het gebouw en welke onderhoudswerkzaamheden staan er te gebeuren voor de komende zes jaar? Welke van deze werkzaamheden zijn volgens de Leidraad subsidiabel? De werkomschrijving en benodigdheden werden in detail in kaart gebracht en begroot in het rapport. De aanvraag werd ingediend in de aanvraagperiode die tussen 1 februari en 30 maart ligt. Eind augustus wordt jaarlijks bekend gemaakt of het subsidiebedrag daadwerkelijk beschikt wordt.
Eerste subsidieaanvraag: veel werk
Jan Burgmans: “Er komt heel wat bij kijken om een eerste subsidie aanvraag te doen, en dan is het nog afwachten of de aanvraag ook beschikt wordt. Zeker bij een object als De Ploeg waar het om twee monumentnummers gaat en zoveel oppervlak, is dat een heel karwei. De subsidie is apart aangevraagd voor het bedrijfspand en het Ploegpark. De subsidieaanvraag begint met het opstellen van een uitgebreid inspectierapport over de staat van Weverij de Ploeg. Daar is deskundige keuring en aanleg van documentatie voor nodig op locatie."
Rijksmonumentaal beton in kaart brengen
"Om maar een voorbeeld te noemen, beton. Een essentieel materiaal voor dit gebouw. We hebben het hier over historisch beton. En ook nog eens het geavanceerde voorgespannen beton van een paar centimeter dik. Dat was in de jaren 50 het vooruitstrevend Zeiss-Dywidagsysteem. Hoe ziet dit beton er nu, 63 jaar later uit? Zijn er gebreken, misschien scheuren of verkleuringen? Een nauwkeurige opsomming, vele foto’s en de daaruit volgende conclusies werden door Mariëtte Horsch van Klement Rentmeesters geregistreerd en de maatregelen werden STABU-gecodeerd. We zijn er samen met Klement Rentmeesters trots op dat de subsidieaanvraag met succes is gehonoreerd, waardoor het onderhoud voor de komende zes jaar weer is veiliggesteld.”
Over de architect Gerrit Rietveld
De Ploeg is een jong monument, maar toonaangevend voor het modernisme. Door de wederopbouwperiode nam de vraag naar meubelstoffen toe, een nieuwe markt voor voormalig Weverij De Ploeg. Gerrit Rietveld ontwierp een nieuw fabrieksgebouw die in 1958 de oudere kleine weverij kon vervangen. Form follows function; de maatvoering werd afgestemd op de weefgetouwen. Weverij de Ploeg was het eerste fabrieksontwerp voor Gerrit Rietveld.
Nieuw voor die tijd: contact met buiten
Door het vele glas in de noord- en zuidgevel konden de medewerkers van de groene omgeving genieten, waaraan door het ontwerp van Mien Ruys veel aandacht is besteed. Dat is een opmerkelijke ontwikkeling want arbeiders hadden in die tijd immers meestal geen contact met buiten. Op het veld naast de ingang aan de zuidzijde staan vijf draaibare testpanelen op stalen dragers, waar de kleurechtheid van de stoffen bij verschillende zonlichtinval kon worden beoordeeld.
De oprichting van de oorspronkelijke Weverij De Ploeg
Zoals de golvende beweging van het fabrieksgebouw begon het verhaal van de weverij. Het wordt toch weer bewezen: de aanhouder wint. De Ploeg werd opgericht als landbouwcoöperatie met sociaal-anarchistisch idealisme, met een eerste locatie in Best. Een van de negen oprichters was Willem van Malsen, die in 1918 bij Philips werd ontslagen omdat hij in de kantine het blad Opwaarts verspreidde. Willem van Malsen besloot vervolgens in Bergeijk een vegetarisch herstellingsoord te beginnen. Twee jaar later werd hier ook een weverij gestart, later aangevuld met de rode drukkerij voor het Revolutionair Maandblad de Typhoon.
Jong opengesteld rijksmonument
De weverij, gericht op huishoudtextiel, kwam destijds nog niet goed van de grond. Coöperatie De Ploeg besloot de productie uit te besteden. Pas na de Tweede Wereldoorlog werd het mogelijk producten uit eigen weverij te verhandelen, er was plots veel vraag naar textiel voor meubels, gordijnen en kleding. Weverij De Ploeg produceerde tot 2007 gordijn-, meubel- en kledingstoffen, tegenwoordig is het bedrijf overgekocht en verplaatst. Sinds 2008 zijn het fabrieksgebouw en de tuin beiden aangewezen als rijksmonument. Het geheel is opengesteld voor publiek.
