BEWONERS
Vanaf de 14eeeuw komt Puth voor in de documenten, bewoond door onder andere de families Van Putt, Van den Bongard, Leeck, Tzievel, en Dobbelsteyn. Via het geslacht Hayme de Bomal is de grafelijke familie De Marchant et d'Ansembourg in de 18eeeuw eigenaar geworden van het landgoed. Door een huwelijk tussen een vrouwelijke erfgenaam en een graaf Zu Stolberg-Stolberg is het kasteel in het bezit gekomen van deze Duitse familie. Na de Tweede Wereldoorlog heeft de Nederlandse Staat dit vijandelijke vermogen geconfisqueerd, maar in 1956 weer teruggegeven. Tot 2007 bleef het eigendom in de familie Zu Stolberg-Stolberg, en momenteel wordt het als particuliere buitenplaats bewoond.
DE GEBOUWEN
Het charmant gelegen kasteeltje is eigenlijk een sober omgracht herenhuis met een robuuste U-vormige voorburcht met bijzonder veel schietgaten. Een stenen gemetselde brug geeft toegang tot een voorpleintje en daarachter ligt het statige hoofdgebouw, dat aan de voorkant een symmetrische 18e-eeuwse gevel heeft van baksteen met Naamse stenen pilasters, deur- en raamomlijstingen. De zijkanten en de achterkant zien er compleet anders uit: hier zijn nog duidelijk bouwsporen te ontdekken van de laat-gotische bouwstijl van de 16e eeuw met mergelsteen en speklagen. Tussen de nieuwere segmentboogvensters zitten nog tussendorpelvensters en onder de dakrand valt een mooie boogfries op. Oorspronkelijk had het kasteel een zadeldak met twee spitse topgevels aan weerszijden. Het huidige mansardedak is er gekomen omdat de zolder van het hoofdgebouw ging dienen voor graanopslag. Aan de westzijde ligt een bakhuis van mergel en baksteen. Vroeger behoorde er ook een watermolen tot de bijbehorende landerijen, maar die is verdwenen.
DE LIGGING
In een zeer vruchtbaar dal, tussen het voormalig kasteel Hoeshuis, kasteel Rivieren, hoeve Steenenis en de spoorlijn Maastricht-Heerlen ligt kasteel Puth. De gracht wordt gevoed door de Hoensbeek die erachter stroomt. Het sobere kasteel is omringd door boomgaarden, akkerbouwland en bossen die tezamen een Natuurschoonwet-landgoed vormen. Naast het kasteel gaat een weggetje naar het centrum van Voerendaal.
HET HUIDIGE GEBRUIK
De omgrachte edelmanswoning is nog altijd als woonhuis in gebruik, en in de U-vormige voorburcht worden nieuwe woningen gerealiseerd in de grote leegstaande stallen en schuren. Het ommuurde landschapspark is enkel voor de eigenaren toegankelijk, maar eromheen en langs de Hoensbeek lopen diverse wandelroutes die voorbijgangers een blik gunnen op het gebouwenensemble en het park. Met Open Monumentendag is het landgoed voor het publiek toegankelijk.
WAT MAAKT HET OBJECT NU ZO BIJZONDER?
Kasteel Puth is een van de weinige kastelen zonder torens. Tot het midden van de 20eeeuw zat er een klein torentje op het mansardedak (een zogenaamde dakruiter) met een klok, maar dit torentje is bij de renovatie compleet verwijderd. In jaren ’70 en ’80 van de vorige eeuw was het in gebruik als ambtswoning van de commandant van de Afcent en stond er een wachthuisje naast de poortingang. De commandant ging iedere zondag naar de kerk per helikopter die naast het kasteel landde.
