In Nederland staat het voortbestaan van veel kerkgebouwen onder druk. Door een afname in kerkbezoek worstelen talloze kerkeigenaren met de instandhouding van hun gebouwen. De cijfers zijn confronterend: naar schatting zullen de komende tien jaar tussen de 1.800 en 4.800 kerkgebouwen hun religieuze functie verliezen. In de gemeente Maasgouw is dit probleem erkend, en kreeg Klement Rentmeesters de opdracht om samen met de lokale parochies en inwoners een kerkenvisie op te stellen waarin een toekomstperspectief wordt geschetst voor deze karakteristieke gebouwen.
Cultuurhistorische waarde als leidraad
Ons primaire doel was om de huidige staat van de kerkgebouwen in Maasgouw in kaart te brengen. Hierbij stond niet alleen de bouwkundige conditie centraal, maar ook de cultuurhistorische waarde van de gebouwen en hun betekenis voor de gemeenschap. Kerkgebouwen zijn immers meer dan religieuze plekken; ze zijn bakens van identiteit en vervullen een symbolische waarde voor dorpen en steden.
De kerkenvisie geeft een solide basis om het behoud en mogelijke herbestemmingen van de kerkgebouwen op een weloverwogen manier te benaderen. Het vastleggen van de cultuurhistorische waarde van elk kerkgebouw is een essentiële stap in dit proces. Dit biedt niet alleen inzicht in wat verloren dreigt te gaan, maar helpt ook bij het vinden van nieuwe, passende functies.
Samenwerking met de gemeenschap
Wat deze kerkenvisie bijzonder maakt, is de actieve rol van de gemeenschap. Via een enquête van de Gemeente Maasgouw hebben inwoners hun ideeën en meningen gedeeld over de bredere en nieuwe invulling van de de kerkgebouwen. In totaal hebben 541 personen de vragenlijst ingevuld. Deze betrokkenheid benadrukt dat het behoud van kerkgebouwen niet alleen een verantwoordelijkheid is van de gemeente of de kerkeigenaren, maar een gedeeld belang van ons allemaal.
Ook de samenwerking met de parochies was essentieel. Door middel van locatie bezoeken en gesprekken met de eigenaren en leden, hebben wij hun kennis en ervaring in de kerkenvisie kunnen opnemen.
Leegstaande kerkgebouwen
De problematiek rondom leegstaande kerkgebouwen is niet uniek voor Maasgouw, maar een nationaal vraagstuk. Nederland telt meer dan 6.000 kerkgebouwen, waarvan een groot deel het risico loopt zijn religieuze functie te verliezen.
Praten over herbestemming is vaak complex. Kerken hebben een veel diepere betekenis dan alleen die van een gebedshuis. Ze zijn symbolische ankerpunten in een gemeenschap, dragen herinneringen aan belangrijke levensmomenten en kleuren het dorps- en stadsbeeld. Dit maakt het cruciaal om herbestemming zorgvuldig en in overleg met alle betrokkenen te benaderen.
Voorbeelden van geslaagde herbestemmingen
De kerkenvisie is een instrument dat kan helpen bij het creëren van een integrale blik op de toekomst van kerkgebouwen. Gemeenten die al een visie hebben ontwikkeld, laten zien hoe succesvol herbestemming kan zijn wanneer dit vroegtijdig en met een brede betrokkenheid gebeurt.
Projectleider bij Klement Rentmeesters Vincent Voorn vertelt: “Een goed voorbeeld van een geslaagde herbestemming van een kerkelijk gebouw is de herontwikkeling van het Brabantse Klooster Koningsoord. Dit voormalige klooster in Berkel-Enschot is getransformeerd tot een multifunctioneel complex met appartementen, een cultureel centrum en diverse faciliteiten zoals een bibliotheek en horecagelegenheden. Dankzij een lange-termijn visie kon de gemeente Tilburg snel schakelen en bijdragen aan een duurzame toekomst voor dit erfgoed”.
Budget en ondersteuning
Voor gemeenten die een kerkenvisie willen ontwikkelen, stelt het rijk een budget beschikbaar waarmee onderzoek en planvorming kunnen worden gefinancierd. Gemeenten kunnen ervoor kiezen om het onderzoek zelf uit te voeren of een erfgoedadviseur of rentmeester in te schakelen.
Vincent Voorn benadrukt het belang van expertise in dit proces: "Een rentmeester weet hoe duurzame exploitatie gerealiseerd kan worden, brengt lange-termijn belangen in kaart en zoekt naar oplossingen die voor alle partijen werken."
Kerkenvisie Gemeente Maasgouw officieel vastgesteld
Op dinsdag 17 december 2024 werd de kerkenvisie unaniem door de gemeenteraad van Maasgouw vastgesteld. Dit markeert een belangrijke mijlpaal in het proces. De visie biedt niet alleen een overzicht van de huidige situatie van de kerkgebouwen, maar ook een helder kader voor toekomstige mogelijkheden. Daarnaast is een verordening aangenomen waarmee kerken subsidie kunnen aanvragen voor herbestemmingsonderzoeken. Deze financiële ondersteuning opent de deur naar creatieve en duurzame oplossingen voor gebouwen die hun oorspronkelijke functie verliezen.
Een gedeeld verleden, een gedeelde toekomst
“Wij zien herbestemming niet als het einde van een religieus verleden, maar als het begin van een nieuw hoofdstuk. Door deze gebouwen een nieuwe bestemming te geven, blijven ze relevant en dragen ze bij aan de toekomst van onze dorpen en steden. In Maasgouw hebben we laten zien dat samenwerking tussen onderzoekers, gemeente, parochies en inwoners een krachtige motor kan zijn voor verandering”, aldus Vincent.
Ook een Kerkenvisie of een andere vraag over religieus erfgoed?
Heeft u binnen uw kerkgemeenschap ook behoefte aan een onderbouwd onderzoek samen met diezelfde gemeenschap? Een onderzoek op monumentale waarden en toekomstige gebruiksmogelijkheden? Of een andere vraag? Laat hieronder uw gegevens achter, kies een tijdsblok en een van onze adviseurs belt u wanneer het u schikt.
