Verduurzaming van een rijksmonument in Arnhem

Dit verduurzamingsonderzoek richt zich op het herenhuis aan de Boulevard Heuvelink 145 en 147 in Arnhem, een monumentaal pand dat dateert uit de periode 1880-1900. Het pand staat sinds 18 september 2000 geregistreerd als rijksmonument en wordt momenteel gebruikt als woonhuis. De opdracht voor dit onderzoek komt van de familie Verbaal, de eigenaren van het pand, met als doel om het pand energiezuiniger te maken zonder de cultuurhistorische waarde ervan aan te tasten. Het onderzoek biedt een integraal plan waarin energiebesparende maatregelen worden voorgesteld, rekening houdend met de monumentale status en de praktische uitvoerbaarheid van deze maatregelen.

De Klantvraag

De eigenaren van het monumentale herenhuis willen hun woning verduurzamen met behoud van de cultuurhistorische waarde. Specifiek is de klantvraag gericht op het verlagen van het energieverbruik en het verbeteren van het wooncomfort, zonder daarbij de monumentale kenmerken van het pand te schaden. Dit vereist een gedegen analyse van de mogelijkheden voor isolatie, verwarming en energieopwekking, binnen de kaders van de geldende regelgeving voor monumenten. De klant wil een toekomstbestendige woning waarin moderne comfortnormen en monumentaal behoud hand in hand gaan.

Onze aanpak

Onze aanpak bij dit verduurzamingsonderzoek bestond uit een gedetailleerde inventarisatie van het gebouw, inclusief de bouwtechnische staat, installaties en cultuurhistorische waarden. Het onderzoek is uitgevoerd volgens de DuMo-methodiek (Duurzame Monumentenzorg), die een balans zoekt tussen energie-efficiëntie en monumentenzorg. De volgende stappen zijn doorlopen:

• Inventarisatie van het pand: We hebben een gedetailleerde analyse gemaakt van het herenhuis, inclusief de bouwstijl, historische waarde, staat van onderhoud, en de aanwezige technische installaties. Hierbij werd de bouwkundige staat beoordeeld en gekeken naar eventuele gebreken of onderhoudsbehoeften.
• Analyse van cultuurhistorische waarde: Het is essentieel om de historische waarde van het pand te behouden. We hebben een aanraakbaarheidsanalyse uitgevoerd, waarbij we vaststelden welke onderdelen van het pand aangepast konden worden zonder dat de monumentale waarde in het geding kwam.
• Energieverbruik en comfortanalyse: Er is een gedetailleerd overzicht gemaakt van het huidige energieverbruik, waarbij de bestaande verwarmingsinstallaties, isolatiewaarden, en ventilatiesystemen zijn meegenomen. Ook hebben we het gebruikspatroon van de bewoners onderzocht om te zien waar energie bespaard kon worden zonder comfortverlies.
• Voorstellen voor verduurzaming: Op basis van de inventarisatie en analyse hebben we verduurzamingsmaatregelen geformuleerd die passen binnen de monumentale kaders. Hierbij hebben we geadviseerd op het gebied van isolatie, duurzame opwekking van energie (zoals zonnepanelen) en de verbetering van verwarmings- en ventilatiesystemen. Onze adviezen zijn zo geformuleerd dat ze praktisch uitvoerbaar zijn en de monumentale waarden intact houden.

Door deze aanpak konden we een verduurzamingsplan opstellen dat zowel energiebesparend als cultureel verantwoord is, waarmee het herenhuis klaar is voor de toekomst.

Het resultaat van een haalbaarheidsonderzoek naar verduurzaming is een advies dat inzicht geeft in de ruimte waarin aanpassingen verricht kunnen worden ten behoeve van de (gedeeltelijk) nieuwe functie. Zo wordt een optimale balans tussen comfort, energieverbruik en behoud van de monumentale waarden bereikt met als uiteindelijk doel het voorkomen van leegstand.

Ons advies

Op basis van onze analyse en de specifieke behoeften van het monumentale herenhuis aan de Boulevard Heuvelink, hebben we een reeks adviezen geformuleerd. Deze zijn erop gericht om het pand energiezuiniger te maken, het wooncomfort te verhogen en tegelijkertijd de cultuurhistorische waarde te behouden. Ons advies omvat de volgende kernpunten:

1. Isolatie van de Thermische Schil

• Dakisolatie: We adviseren het gebruik van ademende isolatiematerialen die warmteverlies beperken zonder vochtproblemen te veroorzaken. Dit draagt significant bij aan energiebesparing.
• Binnenmuurisolatie: Gezien de monumentale gevels raden we binnenmuurisolatie aan. Dit voorkomt dat de originele gevels visueel worden aangetast, terwijl het pand wel beter geïsoleerd wordt.
• Vloerisolatie: Door de begane grondvloer van het souterrain te isoleren, kan warmteverlies verder worden beperkt en het comfortniveau in de woonruimtes worden verhoogd.

2. Optimalisatie van Verwarmingsinstallaties

• Hybride Warmtepomp: Ter vervanging van de verouderde gaskachels adviseren we de installatie van een hybride warmtepomp. Deze kan naast de bestaande CV-ketels worden gebruikt om het gasverbruik en de CO₂-uitstoot te verlagen.
• Slimme Thermostaten: Met slimme thermostaten en zoneverwarming kan het energieverbruik verder worden geoptimaliseerd door enkel te verwarmen waar en wanneer dat nodig is.

3. Verbeterde Ventilatie

• Balansventilatie met Warmteterugwinning: Voor een gezond binnenklimaat adviseren we balansventilatie. Dit systeem zorgt voor frisse lucht met minimale warmteverliezen.
• Ventilatieroosters: Het installeren van subtiele ventilatieroosters in ramen helpt bij natuurlijke ventilatie en voorkomt vochtproblemen, zonder afbreuk te doen aan de historische uitstraling.

4. Duurzame Energieopwekking

• Zonnepanelen: Het plaatsen van zonnepanelen op niet-zichtbare delen van het dak biedt een uitstekende mogelijkheid om duurzame energie op te wekken zonder de esthetiek van het pand te verstoren.
• Warmtepompboiler: Voor de warmwatervoorziening raden we een warmtepompboiler aan, die efficiënt en duurzaam werkt.

5. Quick Wins

• Tochtstrips en Deurdrangers: Eenvoudige maatregelen zoals tochtstrips bij deuren en ramen en deurdrangers kunnen direct helpen om warmteverlies te verminderen.
• Warmtereflecterende Folie: Door deze folie achter radiatoren aan te brengen, wordt meer warmte effectief naar de kamers geleid.
• LED-verlichting: Het vervangen van traditionele verlichting door LED-lampen levert direct energiebesparingen op en past goed binnen de monumentale context.

6. Hergebruik van Regenwater

• Grijswatersysteem: Het installeren van een systeem om regenwater op te vangen voor niet-drinkbare toepassingen, zoals toiletspoeling en tuinbesproeiing, is een duurzame en waterbesparende oplossing.

7. Ecologische Aanpassingen

• Nestelplaatsen voor Dieren: Om het ecologische karakter van het monument te versterken, kunnen nestkasten voor vogels en vleermuizen worden geïntegreerd in de bestaande structuur, zonder dat dit afbreuk doet aan het monumentale karakter.

Samenvatting

Ons advies biedt een integrale aanpak die het herenhuis op een duurzame manier toekomstbestendig maakt. Door de voorgestelde maatregelen toe te passen, kan het pand zijn historische waarde behouden, terwijl het energieverbruik wordt verlaagd en het wooncomfort wordt verhoogd. Hiermee wordt niet alleen voldaan aan de wensen van de eigenaren, maar ook aan de eisen van duurzaam monumentenbeheer.

Historische Achtergrond

De herenhuizen aan de Boulevard Heuvelink 145 en 147 in Arnhem vormen een belangrijk onderdeel van de geschiedenis van de stad en de ontwikkeling van de wijk Spijkerkwartier. Deze panden, gebouwd tussen 1880 en 1900, zijn typische voorbeelden van de eclectische bouwstijl die populair was in de late 19e eeuw. Het karakteristieke ontwerp, met rijk gedetailleerde gevels, zadeldaken en ornamenten, weerspiegelt de welvaart en ambities van de gegoede burgerij die destijds in Arnhem neerstreek.

1. De Ontwikkeling van het Spijkerkwartier en de Boulevard Heuvelink

De Boulevard Heuvelink maakt deel uit van het prestigieuze Boulevardplan, dat werd ontworpen door stadsarchitect H.J. Heuvelink Jr. in de tweede helft van de 19e eeuw. Dit plan was gericht op het creëren van brede, gebogen boulevards en statige herenhuizen om rijke bewoners aan te trekken. De wijk Spijkerkwartier, waartoe de Boulevard Heuvelink behoort, werd oorspronkelijk opgezet als woonwijk voor de elite, met ruime woningen en groene lanen.

De naam "Spijkerkwartier" is afgeleid van de middeleeuwse opslagloodsen, de zogenaamde spijkers, die hier vroeger stonden. Deze wijk kende in de jaren 1870 en 1880 een snelle ontwikkeling, waarbij veel monumentale panden werden gebouwd die nu nog steeds het straatbeeld bepalen.

2. Bouw en Architectuur van de Herenhuizen

De panden Boulevard Heuvelink 145 en 147 zijn ontworpen als royale herenhuizen, met hoge plafonds, grote ramen en imposante gevels. De architectuur combineert elementen van neoclassicisme met invloeden uit de Franse neorenaissance, wat resulteert in een elegante en tijdloze uitstraling.

Het herenhuis bestaat uit twee hoge bouwlagen, een souterrain en een zolderverdieping. De gevels zijn opgetrokken in baksteen, met fraaie details zoals versierde kroonlijsten, geprofileerde raamomlijstingen en natuurstenen elementen. Het pand is ingeschreven als Rijksmonument onder nummer 516881, wat de historische en architectonische waarde benadrukt.

3. Historisch Gebruik en Functie

Sinds de bouw hebben de panden verschillende functies gekend. Aanvankelijk werden ze gebruikt als ruime woningen voor welgestelde families. In de loop van de 20e eeuw veranderde de functie, en zoals in veel monumentale panden in de wijk werden de woningen opgedeeld in kleinere woonruimtes. In de jaren ‘70 en ‘80 werd het pand gedeeltelijk gebruikt voor commerciële doeleinden, zoals een interieurwinkel. Sinds 2013 is de oorspronkelijke woonfunctie hersteld.

4. Herstel en Verduurzaming

In de afgelopen decennia zijn de panden onderworpen aan meerdere renovaties om ze in goede staat te houden. Dankzij de recente initiatieven voor verduurzaming, zoals opgenomen in dit rapport, wordt niet alleen gestreefd naar een lager energieverbruik, maar ook naar het behoud van de historische identiteit van de panden. Deze verduurzamingsmaatregelen zorgen ervoor dat deze monumentale panden een duurzaam toekomstperspectief hebben, terwijl ze hun plek in de geschiedenis van Arnhem behouden.